ផ្នត់ជែក
គឺជាវិធីសាស្ត្រមួយសម្រាប់ធ្វើការញែកព្យាង្គឬក៏ព្យពា្ជនៈនៅក្នុងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរដែលចេញមកពីពាក្យឬសជាច្រើន ហើយគេបានបែងចែក ជា៤ទម្ងង់៖
លាយដោយផ្នត់ជែក
ផ្នត់ជែក
ផ្នត់ជែក ឋិតនៅកណ្តាលពាក្យរឹស។ ផ្នត់ជែកមានបីទំរង់គឺ៖
- ព្យព្ជានៈទោល(-ព-)
- ស្រៈ + ព្យព្ជានៈ(-សព-) និង(-ស/ព-)
- ស្រៈ + ព្យព្ជានៈ + ព្យព្ជានៈ(-ពស/ព-)
ទំរង់(-ព-)
ទំរង់[-ព-]ផ្នត់ជែកសំខាន់ៗមាន៣គឺ ៖ [-ន-] [-ប-] [-ម-]
[-ន-] + កើយ → ខ្នើយ
[-ន-] + ជាន់ → ឈ្នាន់
[-ន-] + សែង → ស្នែង
[-ប-] + លាយ → ល្បាយ
[-ប-] + លេង → ល្បែង
[-ប-] + លឿន → ល្បឿន
[-ម-] + ជួញ → ឈ្មួញ
[-ម-] + ដើរ → ថ្មើរ
[-ម-] + ចាំ → ឆ្មាំ
[-ម-] + ខូច → ខ្មោច
[-ម-] + គោះ → ឃ្មោះ។
ទម្រង់(-សព-)
ទំរង់[-សព-]មាន [-អ'ង-] [-អ៊'ង-] [-អ'ម-] [-អ៊ម-] [-អ'ន-] [-អ៊'ន-]។
[-អ'ង-] + ខ្វះ → កង្វះ
[-អ'ង-] + ខ្វារ → កង្វារ
[-អ៊'ង-] + ព្រោះ → ពង្រោះ
[-អ៊'ង-] + ព្រាត់ → ពង្រាត់
[-អ៊'ង-] + ឃ្វាល → គង្វាល
[-អ'ម-] + ស្លាប់ → សំលាប់
[-អ'ម-] + ខ្លាំង → កំលាំង
[-អ៊ម-] + ឈរ → ជំហរ
[-អ'ន-] + ខ្លាស់ → កន្លាស់
[-អ៊'ន-] + ភ្លឺ → ពន្លឺ
ទម្រង់(-ស/ព-)
ទំរង់[-ស/ព-]មានពីរគឺ [-អ៊/ន-] និង[-អ៊/ប-]។
[-អ៊/ន-] + រាប → រនាប
[-អ៊/ន-] + រាស់ → រនាស់
[-អ៊/ប-] + រៀប → របៀប
[-អ៊/ប-] + រាំ → របាំ
ទម្រង់(-សព/ព)
ទំរង់[-សព/ព-]មានពីរដូចគ្នាដែរគឺ [-អ'ម/ន-] និង[-អ៊'ម/ន-]។
[-អ'ម/ន-] + កើត → កំនើត
[-អ'ម/ន-] + ចេញ → ចំនេញ
[-អ៊'ម/ន-] + គិត → គំនិត
[-អ៊'ម/ន-] + ទិញ → ទំនិញ។
ពាក្យបន្ថែមចុង
ពាក្យបន្ថែមដើមជាពាក្យប្រើសម្រាប់បន្ថែមពីខាងចុងនៃពាក្យឬក៏សំនួនពាក្យឱ្យមានន័យកាន់តែច្បាស់លាស់ពាក្យទាំងនោះមានដូចជា កម្ម កិច្ច ធម៌ និយម។
ឧទាហរណ៍ កសិកម្ម កាតព្វកិច្ច សប្បុរសធម៌។
លាយដោយផ្នត់ជែក
ផ្នត់ជែក
ផ្នត់ជែក ឋិតនៅកណ្តាលពាក្យរឹស។ ផ្នត់ជែកមានបីទំរង់គឺ៖
- ព្យព្ជានៈទោល(-ព-)
- ស្រៈ + ព្យព្ជានៈ(-សព-) និង(-ស/ព-)
- ស្រៈ + ព្យព្ជានៈ + ព្យព្ជានៈ(-ពស/ព-)
ទំរង់(-ព-)
ទំរង់[-ព-]ផ្នត់ជែកសំខាន់ៗមាន៣គឺ ៖ [-ន-] [-ប-] [-ម-]
[-ន-] + កើយ → ខ្នើយ
[-ន-] + ជាន់ → ឈ្នាន់
[-ន-] + សែង → ស្នែង
[-ប-] + លាយ → ល្បាយ
[-ប-] + លេង → ល្បែង
[-ប-] + លឿន → ល្បឿន
[-ម-] + ជួញ → ឈ្មួញ
[-ម-] + ដើរ → ថ្មើរ
[-ម-] + ចាំ → ឆ្មាំ
[-ម-] + ខូច → ខ្មោច
[-ម-] + គោះ → ឃ្មោះ។
ទម្រង់(-សព-)
ទំរង់[-សព-]មាន [-អ'ង-] [-អ៊'ង-] [-អ'ម-] [-អ៊ម-] [-អ'ន-] [-អ៊'ន-]។
[-អ'ង-] + ខ្វះ → កង្វះ
[-អ'ង-] + ខ្វារ → កង្វារ
[-អ៊'ង-] + ព្រោះ → ពង្រោះ
[-អ៊'ង-] + ព្រាត់ → ពង្រាត់
[-អ៊'ង-] + ឃ្វាល → គង្វាល
[-អ'ម-] + ស្លាប់ → សំលាប់
[-អ'ម-] + ខ្លាំង → កំលាំង
[-អ៊ម-] + ឈរ → ជំហរ
[-អ'ន-] + ខ្លាស់ → កន្លាស់
[-អ៊'ន-] + ភ្លឺ → ពន្លឺ
ទម្រង់(-ស/ព-)
ទំរង់[-ស/ព-]មានពីរគឺ [-អ៊/ន-] និង[-អ៊/ប-]។
[-អ៊/ន-] + រាប → រនាប
[-អ៊/ន-] + រាស់ → រនាស់
[-អ៊/ប-] + រៀប → របៀប
[-អ៊/ប-] + រាំ → របាំ
ទម្រង់(-សព/ព)
ទំរង់[-សព/ព-]មានពីរដូចគ្នាដែរគឺ [-អ'ម/ន-] និង[-អ៊'ម/ន-]។
[-អ'ម/ន-] + កើត → កំនើត
[-អ'ម/ន-] + ចេញ → ចំនេញ
[-អ៊'ម/ន-] + គិត → គំនិត
[-អ៊'ម/ន-] + ទិញ → ទំនិញ។
ពាក្យបន្ថែមចុង
ពាក្យបន្ថែមដើមជាពាក្យប្រើសម្រាប់បន្ថែមពីខាងចុងនៃពាក្យឬក៏សំនួនពាក្យឱ្យមានន័យកាន់តែច្បាស់លាស់ពាក្យទាំងនោះមានដូចជា កម្ម កិច្ច ធម៌ និយម។
ឧទាហរណ៍ កសិកម្ម កាតព្វកិច្ច សប្បុរសធម៌។